Stress, hoe ontstaat het en wat doe je er tegen?

Hoe ontstaat stress?

Stress is een instinctieve reactie van het lichaam die ontstaat wanneer het paard zich in een bedreigende situatie bevindt. Het paard is van nature een vluchtdier en heeft in het leven in de vrije natuur deze reactie nodig om te kunnen overleven in geval van gevaar. Als een paard een bepaalde prikkel krijgt waar hij van schrikt maakt het lichaam adrenaline en noradrenaline aan. Adrenaline heeft een positieve invloed op prestaties, want het zorgt voor een verhoogde hartslag, verhoogde alertheid, een verbeterde toevoer van zuurstof naar de spieren en er komt meer glycogeen vrij in het lichaam waardoor het paard een energie boost krijgt. In het wild is dit essentieel om te kunnen vluchten voor een roofdier, en dus te kunnen overleven. Na de korte schrikreactie komt er in de bijnieren cortisol vrij. Dit neutraliseert adrenaline en zorgt ervoor dat het paard weer tot rust komt. Deze kortdurende stressreactie heeft geen verdere lichamelijke gevolgen voor het paard. Anders is dit in geval van langdurige stress. Dit kan zorgen voor (ernstige) gedrags- en gezondheidsproblemen. Langdurige stress kan bijvoorbeeld ontstaan door te weinig contact met soortgenoten, te lange tijd (geïsoleerd) op stal staan, onvoldoende (vrije) beweging en/ of verkeerde training. Bij langdurige stress komt er ook adrenaline vrij in het lichaam, wat ervoor zorgt dat er constant energie wordt vrijgemaakt om snel te reageren op stressprikkels. Dit kan leiden tot ongewenst gedrag, zoals tegendraadsheid, verminderde prestatie, concentratieverlies, verhoogde hartslag, felheid, willen onttrekken aan het werk, overmatig zweten, ademhalingsproblemen en soms onregelmatigheid. Ook kunnen deze paarden last hebben van het spijsverteringsstelsel, maagzweren, diarree en koliek, omdat er meer bloed naar de spieren gaat en minder naar de organen (immers, in een acute stresssituatie waar het paard moet vluchten is overleven belangrijker dan de spijsvertering). Door de adrenaline die vrij komt wordt het lichaam gestimuleerd om cortisol aan te maken. Wanneer de stress te lang aanhoudt raken de bijnieren uitgeput door de constante aanmaak van cortisol.

Het gevolg van stress

Stress kan bloedsuikerpieken veroorzaken die te vergelijken zijn aan pieken na opnamen van koolhydraten. In een gezonde situatie, wanneer het paard energie opneemt uit zijn eten, stijgt de bloedsuikerspiegel langzaam en de insuline die vrij komt is voldoende om de glucose uit het bloed op een veilige snelheid naar de cellen te vervoeren. In het bloed blijft dan ook nog genoeg glucose over voor het paard om zich comfortabel en op zijn gemak te voelen. Wanneer de stressreactie ontstaat komt de glycogeen vrij, waardoor de bloedsuikerspiegel piekt en het paard genoeg energie heeft om te reageren (vluchten, etc.). Als reactie op deze piek komt een stoot insuline vrij, waardoor de glucose te snel uit het bloed naar de cellen wordt gebracht. Het gevolg is dat de bloedsuikerspiegel te snel daalt en het energielevel daalt. Het paard wordt moe, loom en prikkelbaar. Het gevaar van deze extreme schommelingen is dat het paard hoef bevangen kan raken of insulineresistent kan worden.

Vermindering van weerstand door stress

Nog een effect van langdurige stress is verminderde weerstand en een daling van de immuniteit tegen ziektes. Een verhoogd niveau van cortisol zorgt voor een daling van leukocyten in het bloed. Leukocyten zijn witte bloedlichaampjes die zorgen voor de weerstand in het lichaam. Die vallen ziektes in het lichaam aan en maken deze onschadelijk. Als er door de cortisol minder leukocyten in het bloed zijn, is er ook minder afweer tegen ziektes, waardoor paarden met veel stress eerder ziek zullen worden.

Voorkomen van stress

Door goed  (voer) management en juiste training kan gelukkig een hoop stress worden voorkomen. Dit houdt in een passend voerschema opstellen voor het paard, zorgen voor voldoende beweging , regelmaat in de dagelijkse gang van zaken (altijd voeren op hetzelfde tijdstip, etc.), voldoende sociaal contact met soortgenoten en ambities van de ruiter die passen bij het paard.

Stress door overvoeren

Mensen willen vaak het beste voor het paard en dit kan resulteren in overvoeren van het paard. Dit kan als gevolg hebben dat het paard teveel energie krijgt. Als het paard daarbij niet voldoende (vrije) beweging krijgt om deze energie kwijt te kunnen kan dit stress veroorzaken bij het paard. Als de ruiter dan bang wordt van het paard, en deze daardoor nog minder tijd steekt in de training kan dit van kwaad tot erger gaan. Om het ‘schuldgevoel’ weg te nemen krijgt het paard een schep extra voer. Het is daarom belangrijk te voeren naar de behoefte van het paard, en niet naar de behoefte van de eigenaar. Probeer het voer over zo veel mogelijk voerbeurten op de dag te verdelen. Liever 6 keer een kleine portie dan 3 x veel.  Daarbij is het van groot belang dat het paard voldoende ruwvoer krijgt. Paarden doen langer met een portie ruwvoer dan met krachtvoer, omdat op het ruwvoer lang wordt gekauwd. Kauwen gaat verveling tegen. Er zijn paarden die ook hun ruwvoer (te) snel eten. Dit kun je afremmen door het ruwvoer in een slowfeeder te geven. Paarden die op vlas of zaagsel staan kunnen gebaat zijn bij een handje stro zodat ze ook wat te knabbelen hebben als het ruwvoer op is.

Kies verder ook voor een passende energiebron bij het paard. Paarden die van nature meer spanning hebben of gevoelig zijn voor stress zouden voer moeten krijgen wat laag is in suiker en zetmeel, en rijk aan vetten en vezels. Haver en tarwe kunnen het beste worden vermeden. Dit komt omdat haver en tarwe zorgen voor een piek in de bloedsuikerspiegel, terwijl vetten en vezels zorgen voor een langzame en constantere bron van energie.

Rustgevende supplementen

Naast het normale rantsoen kunnen er voedingssupplementen worden gevoerd die kunnen bijdragen aan een verminderd stressniveau. De belangrijkste nutriënten die hieraan kunnen bijdragen zijn de volgende:

• Magnesium: helpt bij het regelen van het hartritme en de bloeddruk. Het is ook belangrijk bij de spierspanning en ontspanning. Let hierbij wel op dat de verhouding in het voer / gesupplementeerde middel met Calcium wordt gewaarborgd (ideaal is 3:2). Als er teveel Magnesium wordt gevoerd remt dit de opname van Calcium, en andersom. Let hier dus goed op.
• B vitamines (met name vitamine B1) zijn belangrijk voor het evenwicht in de neurotransmitters en zenuwcellen (het doorlaten van de prikkel vanuit de hersenen naar de spieren). B vitaminen zorgen ook voor een snellere opname van werkzame stoffen, zoals bijvoorbeeld tryptofaan.
• Tryptofaan: is een belangrijke bouwstof voor melanine en serotine. Deze stoffen zijn belangrijk voor rust in het lichaam en het humeur. Deze stoffen zorgen voor een goed gevoel.

Daarnaast zijn er ook kruiden die stress kunnen beïnvloeden:

• Berberis Vulgaris (invloed op hartslag, bloeddruk en ademhaling)
• Kamille en Calendula (helpen maagzweren voorkomen)
• Levendula officinalis (werkt als antidepressivum)
• Passiflora (heeft een positief effect op het zenuwsysteem, werkt kalmerend)
• Tilleul (neemt spanningen weg)

Let wel op dat het voeren van losse nutriënten minder effectief is dan het combineren van bijvoorbeeld deze stoffen. Je kunt beter een combinatie van vitamine B en Tryptofaan geven dan enkel de Tryptofaan. Door ze te combineren wordt de werking versterkt en kun je meer effect krijgen.

Bekijk hier al onze rustgevende supplementen.

Zorg voor voldoende beweging

Naast een goed voerschema met daarin de juiste voedingsmiddelen is het ook heel belangrijk om te zorgen voor voldoende beweging. Als het paard de energie niet kwijt kan (door middel van vrije beweging of training) zal dit ook spanningen veroorzaken bij het paard. Zorg er daarom voor dat het paard naast de dagelijkse training (het liefst) ook een aantal uur in de wei kan, of in de stapmolen kan lopen om zijn natuurlijke drang van veel lopen te kunnen bevredigen. Paarden hebben ook behoefte aan sociaal contact, omdat het kuddedieren zijn. Het onthouden van contact met soortgenoten kan ervoor zorgen dat paarden meer gespannen raken.

Ook mogen we de invloed van de ruiter of trainer niet onderschatten. Voor een gezond en ontspannen paard is het belangrijk dat de ambities van de ruiter overeen komen met wat het paard aankan. Wanneer de ambitie van de ruiter teveel is voor het paard, doordat deze bijvoorbeeld een parcours van 1.40m wil springen maar het paard kan niet hoger dan 1m, zal dit bij het paard zorgen voor stress en spanning. Het is dus heel belangrijk dat deze elkaar goed aanvullen.  En een paard dat hoog in het bloed staat zal gebaat zijn bij een rustige ruiter dan bij een ruiter die heel druk is in zijn/ haar gedrag.

Management rondom stress

Niet alle paarden reageren hetzelfde op (langdurige) stress. Sommige paarden zijn schrikachtig, anderen keren in zichzelf en sluiten zich af voor de buitenwereld. Wel is het belangrijk om blootstelling aan langdurige stress zo veel mogelijk te beperken. Dit kan door te zorgen voor een rantsoen wat aansluit bij de behoefte van het paard, voldoende beweging, sociaal contact en training passend bij het niveau van het paard. Om gestreste paarden te helpen kalmeren zijn er voedingssupplementen op de markt die kunnen bijdragen aan een meer ontspannen paard. Deze supplementen bevatten vaak Magnesium (zoals bijvoorbeeld de Synovium Mgnium en Equine America Magnitude) en/ of Tryptofaan (Cavalor Take It Easy en TRM Good As Gold). Omdat niet ieder paard hetzelfde reageert op stress kan het zijn dat het ene paard meer baat heeft bij een supplement met Magnesium en het ander paard met Tryptofaan, of een combinatie van beide. Wel willen we benadrukken wat het belang is van een goed management rondom het paard voordat alle hoop op een kalmerend product wordt gevestigd. Vaak kunnen kleine aanpassingen al zorgen voor een meer ontspannen paard!