Stress, hoe ontstaat het en wat doe je er tegen?

Stress en kijkerigheid bij paarden: complete gids

Stress en kijkerigheid komen veel voor bij paarden. Soms gaat het om een korte, onschuldige reactie op een prikkel, maar het kan ook een hardnekkig probleem worden dat prestaties en welzijn beïnvloedt. Paarden zijn van nature vluchtdieren, waardoor ze snel reageren op mogelijke dreigingen in hun omgeving. In de natuur is dat een nuttig overlevingsmechanisme, maar in onze manier van paarden houden kan die gevoeligheid voor prikkels leiden tot uitdagingen in training, sport en dagelijks management.

In deze uitgebreide gids ontdek je wat stress en kijkerigheid precies zijn, hoe je ze herkent, welke gevolgen ze hebben, en wat je kunt doen om je paard rustiger, zelfverzekerder en beter geconcentreerd te maken.

Wat is stress bij paarden?

Stress is iedere fysieke, mentale of emotionele belasting die het natuurlijke evenwicht van het paard verstoort. Dat kan een plotseling geluid zijn, maar ook een langdurige verandering in huisvesting, training of voeding. We onderscheiden acute stress en chronische stress.

Acute stress

Bij acute stress reageert het paard direct op een onverwachte prikkel of dreiging. Het lichaam maakt adrenaline en noradrenaline aan, de hartslag en ademhaling gaan omhoog, en de spieren krijgen extra zuurstof. Zo is het paard in staat om direct te vluchten. Deze reactie is normaal en verdwijnt weer zodra het gevaar geweken is.

Chronische stress

Chronische stress ontstaat wanneer spanning te lang aanhoudt, bijvoorbeeld door te weinig sociaal contact, te weinig vrije beweging, verkeerde voeding of een te hoge trainingsdruk. In dat geval blijft het lichaam cortisol aanmaken, een hormoon dat op de lange termijn negatieve effecten heeft op spieren, organen en het immuunsysteem.

Het gevolg van stress

Stress kan bloedsuikerpieken veroorzaken die te vergelijken zijn aan pieken na opnamen van koolhydraten. In een gezonde situatie, wanneer het paard energie opneemt uit zijn eten, stijgt de bloedsuikerspiegel langzaam en de insuline die vrij komt is voldoende om de glucose uit het bloed op een veilige snelheid naar de cellen te vervoeren. In het bloed blijft dan ook nog genoeg glucose over voor het paard om zich comfortabel en op zijn gemak te voelen. Wanneer de stressreactie ontstaat komt de glycogeen vrij, waardoor de bloedsuikerspiegel piekt en het paard genoeg energie heeft om te reageren (vluchten, etc.). Als reactie op deze piek komt een stoot insuline vrij, waardoor de glucose te snel uit het bloed naar de cellen wordt gebracht. Het gevolg is dat de bloedsuikerspiegel te snel daalt en het energielevel daalt. Het paard wordt moe, loom en prikkelbaar. Het gevaar van deze extreme schommelingen is dat het paard hoef bevangen kan raken of insulineresistent kan worden.

Stress door overvoeren

Mensen willen vaak het beste voor het paard en dit kan resulteren in overvoeren van het paard. Dit kan als gevolg hebben dat het paard teveel energie krijgt. Als het paard daarbij niet voldoende (vrije) beweging krijgt om deze energie kwijt te kunnen kan dit stress veroorzaken bij het paard. Als de ruiter dan bang wordt van het paard, en deze daardoor nog minder tijd steekt in de training kan dit van kwaad tot erger gaan. Om het ‘schuldgevoel’ weg te nemen krijgt het paard een schep extra voer. Het is daarom belangrijk te voeren naar de behoefte van het paard, en niet naar de behoefte van de eigenaar. Probeer het voer over zo veel mogelijk voerbeurten op de dag te verdelen. Liever 6 keer een kleine portie dan 3 x veel.  Daarbij is het van groot belang dat het paard voldoende ruwvoer krijgt. Paarden doen langer met een portie ruwvoer dan met krachtvoer, omdat op het ruwvoer lang wordt gekauwd. Kauwen gaat verveling tegen. Er zijn paarden die ook hun ruwvoer (te) snel eten. Dit kun je afremmen door het ruwvoer in een slowfeeder te geven. Paarden die op vlas of zaagsel staan kunnen gebaat zijn bij een handje stro zodat ze ook wat te knabbelen hebben als het ruwvoer op is.

Kies verder ook voor een passende energiebron bij het paard. Paarden die van nature meer spanning hebben of gevoelig zijn voor stress zouden voer moeten krijgen wat laag is in suiker en zetmeel, en rijk aan vetten en vezels. Haver en tarwe kunnen het beste worden vermeden. Dit komt omdat haver en tarwe zorgen voor een piek in de bloedsuikerspiegel, terwijl vetten en vezels zorgen voor een langzame en constantere bron van energie.

Wat is kijkerigheid?

Kijkerigheid is de neiging van een paard om sterk te reageren op prikkels in de omgeving. Dat kan zich uiten in stilstaan, opzij springen, weigeren langs een object te gaan of zelfs plotseling omdraaien. Hoewel een zekere mate van oplettendheid normaal is, kan overmatige kijkerigheid voortkomen uit onzekerheid, spanning of slechte ervaringen.

Een paard dat kijkerig is, heeft vaak moeite zich te concentreren op de hulpen van de ruiter. Geluiden, geuren of bewegingen in de omgeving leiden af. Het trainen of rijden van een kijkerig paard vraagt daarom om een aanpak die vertrouwen opbouwt, prikkels gedoseerd aanbiedt en rust in het lichaam stimuleert.

Hoe herken je stress en kijkerigheid?

Een paard dat gespannen is, laat vaak subtiele signalen zien voordat het tot grote reacties komt. De oren zijn voortdurend in beweging, de blik is scherp en gespannen, en de spieren voelen harder aan. Veel paarden mesten of plassen vaker wanneer ze stress ervaren. Ook kan het dier sneller schrikken en plots vluchtgedrag vertonen, zelfs zonder duidelijke aanleiding.

Bij chronische stress komen daar andere tekenen bij. Paarden kunnen stereotiep gedrag ontwikkelen zoals luchtzuigen, kribbebijten of weven. Dit geeft tijdelijk rust doordat het hormoon endorfine vrijkomt, maar lost de oorzaak van de spanning niet op. Andere signalen zijn een verminderde eetlust, gewichtsverlies, een doffe vacht en een afname van prestaties.

Kijkerigheid herken je aan constante alertheid, verhoogde spierspanning en het richten van aandacht op objecten of bewegingen in de omgeving in plaats van op de ruiter. Soms uit het zich in plots stilstaan of abrupt opzij springen, maar het kan ook subtieler zijn, bijvoorbeeld door gespannen lopen en minder nageeflijk zijn.

De gevolgen van langdurige stress

Langdurige stress is schadelijk voor het paardenlichaam. Door de voortdurende aanmaak van cortisol raakt het immuunsysteem verzwakt, waardoor het paard vatbaarder wordt voor ziekten. Spieren en vetreserves worden aangesproken voor energie, wat leidt tot spierafbraak en gewichtsverlies. De spijsvertering krijgt minder bloedtoevoer, waardoor de kans op maagzweren, koliek en diarree toeneemt.

Ook mentaal laat langdurige stress sporen na. Het leervermogen vermindert, het paard kan overprikkelbaar worden of juist apathisch. Kijkerigheid neemt vaak toe, omdat een gestrest paard sneller bedreigingen ziet en langzamer herstelt van spannende momenten.

Oorzaken van stress en kijkerigheid

Stress en kijkerigheid hebben vaak meerdere oorzaken tegelijk. Veranderingen in omgeving of routine zijn voor veel paarden spannend. Een verhuizing, nieuwe stalgenoten of wedstrijden met veel reizen kunnen al voor verhoogde spanning zorgen.

Ook sociale isolatie speelt een rol. Paarden zijn kuddedieren en voelen zich rustiger in gezelschap van soortgenoten. Te weinig vrije beweging of langdurig op stal staan zorgt voor opgekropte energie, wat zich kan uiten in nervositeit of kijkerig gedrag.

Voeding is een andere belangrijke factor. Een tekort aan ruwvoer, of krachtvoer dat te veel suiker en zetmeel bevat, kan leiden tot energiepieken en dalen, wat de prikkelbaarheid vergroot. Daarnaast kan onrealistische druk in training – bijvoorbeeld te snel opbouwen of te hoge verwachtingen – het paard mentaal belasten en minder zelfvertrouwen geven.

Management voor rust en regelmaat

Het voorkomen of verminderen van stress begint met goed management. Paarden hebben behoefte aan voorspelbaarheid. Vaste voertijden en dagelijkse routines geven houvast. Voldoende vrije beweging, bij voorkeur in een weide of paddock met soortgenoten, helpt spanning te ontladen.

Ruwvoer moet altijd beschikbaar zijn. Niet alleen voor de spijsvertering, maar ook omdat kauwen een kalmerend effect heeft. Slowfeeders verlengen de eettijd, waardoor het paard langer bezig is en minder snel verveeld raakt.

Voeding die ondersteunt

Een rantsoen laag in suiker en zetmeel, maar rijk aan vezels en vetten, zorgt voor een stabielere energieafgifte. Vermijd granen zoals haver en tarwe bij stressgevoelige paarden om plotselinge energiepieken te voorkomen.

Voedingsstoffen die specifiek kunnen helpen zijn L-tryptofaan en threonine, die de aanmaak van serotonine en melatonine stimuleren. Deze hormonen werken rustgevend en ondersteunen een goed slaapritme. Magnesium helpt bij spierontspanning en een gezonde zenuwfunctie, vooral in combinatie met B-vitamines. Deze vitaminen ondersteunen de prikkeloverdracht tussen zenuwen en spieren en bevorderen mentaal evenwicht.

Kruiden en supplementen

Kruiden zoals valeriaan, kamille, hop, lavendel, rode klaver en Chinese kruidenmixen staan bekend om hun rustgevende werking. Ze kunnen helpen om nervositeit te verminderen en de concentratie te verbeteren. Let bij wedstrijdpaarden wel op de dopingsstatus van ingrediënten zoals valeriaan, en wees voorzichtig met sint-janskruid in combinatie met medicatie.

Supplementen die meerdere van deze ingrediënten combineren, werken vaak effectiever dan losse stoffen. Zo profiteer je van synergie tussen verschillende werkzame bestanddelen.

Deze supplementen bevatten vaak Magnesium (zoals bijvoorbeeld de Synovium Mgnium en Equine America Magnitude) en/ of Tryptofaan (Cavalor Take It Easy en TRM Good As Gold). Omdat niet ieder paard hetzelfde reageert op stress kan het zijn dat het ene paard meer baat heeft bij een supplement met Magnesium en het ander paard met Tryptofaan, of een combinatie van beide. Wel willen we benadrukken wat het belang is van een goed management rondom het paard voordat alle hoop op een kalmerend product wordt gevestigd. Vaak kunnen kleine aanpassingen al zorgen voor een meer ontspannen paard!

Training van een kijkerig paard

Kijkerigheid vraagt om een aanpak waarbij vertrouwen centraal staat. Begin met gecontroleerde blootstelling aan prikkels op een veilige plek. Laat het paard in eigen tempo dichterbij komen en beloon rust en nieuwsgierigheid. Blijf zelf kalm en consequent, zodat je paard leert dat hij op jou kan vertrouwen.

Fysieke ontspanning helpt mentaal te ontspannen. Oefeningen zoals overgangen, buigoefeningen en zijgangen helpen spanning los te laten. Houd sessies kort en positief, zodat het paard gemotiveerd blijft.

Wedstrijden en reizen

Voor gevoelige paarden zijn wedstrijden en transport vaak extra stressvol. Zorg dat je paard ruim voor een wedstrijddag al gewend is aan laden en rijden. Probeer voer- en drinkmomenten onderweg gelijk te houden aan thuis. Op locatie kan het helpen om het paard naast een vertrouwde buur te stallen en hem tussendoor rust te geven in een rustige hoek van het terrein.

Korte, dopingvrije supplementen met snel werkende rustgevende stoffen kunnen op wedstrijddagen extra ondersteuning bieden.

Conclusie

Stress en kijkerigheid zijn deels natuurlijke reacties, maar kunnen in onze manier van paarden houden voor problemen zorgen. Met een combinatie van goed management, passende voeding, gerichte training en eventueel ondersteunende supplementen kun je veel spanning wegnemen.

Wil je advies op maat of ben je benieuwd welke rustgevende supplementen voor jouw paard geschikt zijn? Neem gerust contact met ons op – we helpen je graag verder.